เขียวจริงไหม? Thailand Taxonomy กับการนิยามการเงินเพื่อความยั่งยืน

ปัจจุบันการเงินสีเขียวและการลงทุนอย่างยั่งยืนกลายเป็นประเด็นที่ทั้งภาครัฐ ภาคธุรกิจ และนักลงทุนต่างให้ความสนใจ โดยผลสำรวจ YouGov Realtime Omnibus ปี 2022 พบว่าผู้บริโภคไทยราว 77% รู้จักฉลากสิ่งแวดล้อม เช่น ฉลากเขียว (Thai Green Label: TGL)  คำถามสำคัญจึงอยู่ที่ว่า ความยั่งยืนเหล่านั้นเป็นของจริงหรือเพียงภาพลักษณ์ทางการตลาด แม้วลี ‘เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม’ หรือ ‘การปล่อยก๊าซเรือนกระจกสุทธิเป็นศูนย์’ จะมีอิทธิพลในโลกธุรกิจและการลงทุน แต่หากขาดเกณฑ์ที่รัดกุมและกลไกติดตามที่โปร่งใส ความหมายของคำว่า ‘ยั่งยืน’ อาจถูกบิดเบือน และกลายเป็น ‘การฟอกเขียว’ (Greenwashing) ได้ 

Thailand Taxonomy ถูกพัฒนาขึ้นในฐานะมาตรฐานกลางของประเทศไทยที่ใช้เป็นแนวทางในการจำแนกและจัดกลุ่มกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม (มาตรฐานการจัดกลุ่มฯ) โดยเฉพาะการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกเป็นหลัก ทว่าประสิทธิภาพของ Thailand Taxonomy ยังคงขึ้นอยู่กับความชัดเจนของเกณฑ์และการบังคับใช้อย่างจริงจัง ซึ่งเชื่อมโยงกับความเสี่ยงที่จะทำให้เกิดการฟอกเขียวได้เช่นกัน

Greenwashing คืออะไร ทำไมถึงเป็นเรื่องที่ไม่ควรมองข้าม?

Greenwashing หรือ ‘การฟอกเขียว’ หมายถึงการนำเสนอภาพลักษณ์ว่าธุรกิจหรือโครงการใส่ใจสิ่งแวดล้อม ทั้งที่ในทางปฏิบัติ ผลลัพธ์ไม่ได้ช่วยแก้ปัญหาอย่างแท้จริง หรืออาจยิ่งสร้างผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมมากขึ้น ตัวอย่างเช่น:

• การจัดการขยะพลาสติก: กรณีกลุ่มซีพีประกาศใช้บรรจุภัณฑ์ที่ ‘รีไซเคิลได้ 100%’ แต่กรีนพีซ ประเทศไทยชี้ว่า บรรจุภัณฑ์ที่ทำจากวัสดุผสมจำนวนมากยังไม่สามารถรีไซเคิลได้จริงภายใต้โครงสร้างพื้นฐานปัจจุบัน
• กิจการปศุสัตว์: กรณีฟาร์มสุกรระบบเกษตรพันธสัญญาในเพชรบุรีและราชบุรี แม้จะผ่านมาตรฐานบางประการ แต่ยังตรวจพบการปล่อยน้ำเสียที่ไม่ได้บำบัดลงสู่แหล่งน้ำสาธารณะ
• โครงการโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่: กรณีเขื่อนผลิตไฟฟ้าพลังน้ำ เช่น เขื่อนไซยะบุรีบนแม่น้ำโขง แม้จะเป็นพลังงานหมุนเวียนจริง แต่ในทางปฏิบัติได้สร้างผลกระทบมหาศาลต่อระบบนิเวศ 

กิจกรรมเหล่านี้ไม่เพียงทำให้ผู้บริโภคและนักลงทุนเข้าใจผิด แต่ยังอาจบิดเบือนเป้าหมายของนโยบายสาธารณะ พร้อมทั้งชะลอการเปลี่ยนผ่านสู่ความยั่งยืน

Thailand Taxonomy: เครื่องมือสำคัญที่ยังมีโจทย์ท้าทาย

Thailand Taxonomy ระยะที่ 2 คือกรอบมาตรฐานกลางของประเทศที่พัฒนาขึ้นเพื่อสนับสนุนการเปลี่ยนผ่านของเศรษฐกิจไทยสู่ความยั่งยืนด้านสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะการบรรลุเป้าหมายการปล่อยก๊าซเรือนกระจกสุทธิเป็นศูนย์ (Net Zero) โดยใช้ระบบ ‘สัญญาณไฟจราจร’ (Traffic Light System) เพื่อจัดระดับกิจกรรมทางเศรษฐกิจตามบทบาทในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก ดังต่อไปนี้:

• สีเขียว (Green) สำหรับกิจกรรมที่ปล่อยก๊าซเรือนกระจกต่ำและสอดคล้องกับเป้าหมายการปล่อยก๊าซเรือนกระจกสุทธิเป็นศูนย์  
• สีเหลือง (Amber) สำหรับกิจกรรมที่ยังไม่สอดคล้องเต็มที่ แต่มีแผนและแนวทางชัดเจนในการปรับตัว
• สีแดง (Red) สำหรับกิจกรรมที่ขัดแย้งกับเป้าหมายด้านสภาพภูมิอากาศ

แม้ Thailand Taxonomy จะเป็นเครื่องมือสำคัญในการกำหนดกรอบการเงินที่คำนึงถึงสิ่งแวดล้อม แต่ในเวทีเสวนาสาธารณะที่จัดโดยสมาคมสัตววิทยาแห่งลอนดอน (ZSL) ร่วมกับแนวร่วมการเงินที่เป็นธรรมประเทศไทย (Fair Finance Thailand: FFT) Madre Brava มูลนิธิความยุติธรรมเชิงสิ่งแวดล้อม (Environmental Justice Foundation: EJF) และสถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) ตัวแทนจากภาคประชาสังคมได้แสดงความกังวลต่อการบังคับใช้เกณฑ์สำคัญอย่าง Do No Significant Harm (DNSH) และ Minimum Social Safeguards (MSS) ในแนวทางการปฏิบัติ โดยเฉพาะในภาคเกษตรกรรมและการจัดการของเสียที่เกณฑ์ดังกล่าวยังขาดความชัดเจน

Thailand Taxonomy ระยะที่ 2 ยังเปิดช่องให้ผู้ดำเนินโครงการสามารถจัดทำ ‘แผนการเยียวยา’ (remedial plan) สำหรับโครงการที่ไม่ผ่านเกณฑ์ DNSH หรือ MSS โดยอนุโลมให้โครงการที่ส่งแผนเยียวยา ได้รับอนุมัติว่าเข้าข่าย ‘สีเขียว’ หรือ ‘สีเหลือง’ โดยปริยาย ข้อกังวลสำคัญคือ แผนเหล่านี้มักไม่มีกรอบเวลาที่ชัดเจน ขาดตัวชี้วัดที่ตรวจสอบได้ เช่น มาตรการชดเชยความหลากหลายทางชีวภาพหรือแผนฟื้นฟูระบบนิเวศ อีกทั้งไม่ได้อ้างอิงมาตรฐานสากล ซึ่งแนวร่วมการเงินที่เป็นธรรมประเทศไทยกังวลว่าช่องโหว่นี้อาจนำไปสู่การฟอกเขียวได้  

นอกจากนี้ เกณฑ์ DNSH ใน Thailand Taxonomy ยังขาดข้อบังคับที่ชัดเจน เช่น การจัดหาวัตถุดิบที่ปราศจากการตัดไม้ทำลายป่า และการฟื้นฟูระบบนิเวศอย่างเป็นรูปธรรม ขณะที่เกณฑ์ MSS ไม่มีข้อกำหนดสำคัญด้านการปรึกษาหารือผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย สิทธิแรงงานที่เป็นธรรม และความเท่าเทียมทางเพศ  สะท้อนความจำเป็นเร่งด่วนในการยกระดับเกณฑ์และกลไกกำกับดูแลให้เข้มงวด เพื่อสร้างความน่าเชื่อถือและลดความเสี่ยงจากการฟอกเขียว

สฤณี อาชวานันทกุล หัวหน้าทีมวิจัย แนวร่วมการเงินที่เป็นธรรมประเทศไทย กล่าวว่า “กิจกรรมบางประเภทผ่านเกณฑ์ในทางเทคนิค แม้จะยังส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมอยู่ ดังนั้นจึงจำเป็นต้องมีการยกระดับกลไกคุ้มครองให้รัดกุม พร้อมทั้งเปิดโอกาสให้ภาคประชาสังคมได้เข้ามามีส่วนร่วม เพื่อให้มั่นใจได้ว่าการพัฒนา Thailand Taxonomy ไปในทิศทางที่ถูกต้อง และป้องกันไม่ให้เกิดการฟอกเขียวในอนาคต”

บทบาทของภาคประชาสังคมในการพัฒนา Thailand Taxonomy

การที่ภาคประชาสังคมออกมาแสดงความคิดเห็น เป็นหนึ่งในกลไกสำคัญที่ช่วยผลักดันนโยบายด้านความยั่งยืนให้มีความรับผิดชอบและครอบคลุมมากยิ่งขึ้น ซึ่งตลอดกระบวนการจัดทำ Thailand Taxonomy มีองค์กรภาคประชาสังคมเข้ามามีบทบาทอย่างต่อเนื่อง ทั้งในการให้ข้อเสนอแนะและชี้จุดที่ควรปรับปรุงเพื่อปิดช่องโหว่ของนโยบายด้านสังคมและสิ่งแวดล้อม

การมีส่วนร่วมของภาคประชาสังคมช่วยให้เกณฑ์การจัดกลุ่มตอบโจทย์สถานการณ์จริงและสะท้อนมุมมองของผู้ได้รับผลกระทบ ตัวอย่างเช่น โครงการ ‘SeaChange’ ซึ่งเป็นแผนงานด้านความยั่งยืนของบริษัทยักษ์ใหญ่ในอุตสาหกรรมอาหารทะเลที่มุ่งเน้นการจัดหาวัตถุดิบอย่างมีความรับผิดชอบ ควบคู่การอนุรักษ์ทางทะเล การปกป้องสิทธิมนุษยชน และการปฏิบัติต่อแรงงานอย่างเป็นธรรม แม้ว่าโครงการดังกล่าวจะได้รับการยกย่องในระดับสากล พร้อมรายงานความคืบหน้า เช่น การลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกขอบเขตที่ 1 และ 2 (Scope 1 and 2 emissions) ลง 21% และเพิ่มการตรวจสอบย้อนกลับ (traceability) ของปลาทูน่าเป็น 98.9% ภายในปี 2567  ทว่ายังมีเสียงวิจารณ์จากภาคประชาสังคมถึงคำมั่นสัญญาด้านความยั่งยืนของบริษัทฯ ที่ยังไม่สะท้อนการดำเนินงานจริงตลอดห่วงโซ่อุปทาน

ข้อเสนอแนะเพื่อการพัฒนา Thailand Taxonomy ในระยะต่อไป

ด้วยความที่ Thailand Taxonomy เป็น ‘เอกสารที่ปรับปรุงได้’ (living document) ซึ่งสามารถทบทวนและพัฒนาอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้สอดคล้องกับบริบทและความท้าทายที่เปลี่ยนแปลง ภาคประชาสังคมจึงเสนอแนวทางการปรับปรุงเอกสารในระยะต่อไป ดังต่อไปนี้:

• ปรับเกณฑ์ DNSH และ MSS ให้มีความชัดเจนและเข้มงวดยิ่งขึ้น
• บังคับให้โครงการที่สื่อสารว่าเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมเปิดเผยแผนการบรรเทาผลกระทบเพื่อความโปร่งใส
• พัฒนากลไกประเมินผลโดยผู้ตรวจสอบอิสระ เพื่อเพิ่มความโปร่งใสและความรับผิดชอบ
• กำหนดตัวชี้วัดด้านความหลากหลายทางชีวภาพที่ชัดเจน พร้อมเสริมการประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อมอย่างรอบด้าน

ในปี 2566 มีเพียง 10% ของบริษัทจดทะเบียนในไทยที่จัดทำรายงานข้อมูลปริมาณการปล่อยก๊าซเรือนกระจกครบทั้งกระบวนการ  ตอกย้ำถึงความจำเป็นเร่งด่วนในการยกระดับระบบตรวจสอบอิสระและกลไกความโปร่งใสในภาคการเงิน

แนวทางการปรับปรุงมาตรฐานที่นำเสนอโดยภาคประชาสังคม จะช่วยยกระดับให้ Thailand Taxonomy ก้าวข้ามการเป็นเพียงเครื่องมือจัดกลุ่มกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ไปสู่กลไกเสริมในการป้องกันการฟอกเขียว และสร้างมาตรฐานความยั่งยืนที่น่าเชื่อถือในทุกภาคส่วน

การเงินสีเขียวมีศักยภาพมหาศาลในการขับเคลื่อนการพัฒนาที่ยั่งยืน แต่จะเกิดผลได้ก็ต่อเมื่อตั้งอยู่บนรากฐานของความโปร่งใสและหลักเกณฑ์ที่รัดกุม Thailand Taxonomy จึงไม่เพียงทำหน้าที่เป็นกรอบมาตรฐานกลางของประเทศฯ แต่ยังเป็นเครื่องมือที่ช่วยให้สถาบันการเงินสามารถประเมินความสอดคล้องของลูกค้ากับมาตรฐานสากล

การรักษาความน่าเชื่อถือของ Thailand Taxonomy ไม่เพียงสร้างความมั่นใจให้กับนักลงทุนและผู้กำหนดนโยบาย แต่ยังขับเคลื่อนเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนอย่างแท้จริง โดยเฉพาะเมื่อ Thailand Taxonomy ระยะที่ 2 ได้ขยายขอบเขตไปยังภาคเกษตร ภาคก่อสร้างและอสังหาริมทรัพย์ ภาคอุตสาหกรรมการผลิต และภาคการจัดการของเสีย พร้อมเพิ่มวัตถุประสงค์ด้านสิ่งแวดล้อมที่กว้างกว่าการลดคาร์บอน จึงเป็นโอกาสที่ดีในการปรับปรุงเกณฑ์ DNSH และ MSS ให้มีความรัดกุมยิ่งขึ้น รวมถึงการกำหนดตัวชี้วัดที่ชัดเจน และปิดช่องโหว่ที่ภาคประชาสังคมชี้แนะ เพื่อป้องกันความเสี่ยงจากการฟอกเขียว และยกระดับมาตรฐานการเงินไทยให้โปร่งใส ตรวจสอบได้ และเป็นไปตามแนวทางสากล

แหล่งข้อมูล

• Tan, S. (2022, April 20). Eco-labels in Thailand: How aware are consumers of these green certification marks? YouGov. https://business.yougov.com/content/42184-ecolabels-thailand-consumer-awareness
• Greenpeace Thailand. (2024, April 25). CP Group’s sustainable packaging policy falls short in addressing the root cause of plastic pollution: Greenpeace Thailand analysis [Press release]. Greenpeace Southeast Asia. https://www.greenpeace.org/southeastasia/press/64616/cp-groups-sustainable-packaging-policy-falls-short-in-addressing-the-root-cause-of-plastic-pollution-greenpeace-thailand-analysis/
• Water Environment Partnership in Asia. (2023, February). The impact of pig wastewater to water environment in Thailand [PowerPoint slides]. WEPA Database. https://wepa-db.net/wp-content/uploads/2023/02/5_2-The-impact-of-pig-wastewater-to-water-environment-in-Thailand.pdf
• Sukuman, T. (2025, March 4). Learning from the green bond experience: Successes and pitfalls. Climate Finance Network Thailand. https://climatefinancethai.com/learning-from-the-green-bond-experience-successes-and-pitfalls/
• Fair Finance Thailand. (2023, August 7). ความคิดเห็นต่อ “มาตรฐานการจัดกลุ่มกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่คำนึงถึงสิ่งแวดล้อม ระยะที่ 1 (Thailand Taxonomy Phase 1)” เปรียบเทียบกับข้อคิดเห็นของ Fair Finance Thailand ต่อร่าง Thailand Taxonomy ม.ค. 2566 และข้อเสนอแนะเพิ่มเติม [PDF]. Fair Finance Thailand. https://fairfinancethailand.org/media/43lbhcmz/fft-taxonomy-final-feedback.pdf
• Fair Finance Thailand. (2025, July 1). ความเห็นต่อ “มาตรฐานการจัดกลุ่มกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่คำนึงถึงสิ่งแวดล้อม 2.0 (Thailand Taxonomy 2.0)” เปรียบเทียบกับข้อคิดเห็นของ Fair Finance Thailand ต่อร่าง Thailand Taxonomy ต.ค. 2567 และข้อเสนอแนะเพิ่มเติม [PDF]. Fair Finance Thailand. https://fairfinancethailand.org/media/plyl1jm0/%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%AB-%E0%B8%99%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87-fair-finance-thailand-%E0%B8%95-%E0%B8%AD-thailand-taxonomy-20.pdf
• Spampinato, E. (2025, June 17). Thai Union highlights its Seachange 2030 initiative at UN Ocean Conference. SeafoodSource. https://www.seafoodsource.com/news/environment-sustainability/thai-union-highlights-its-seachange-2030-initiative-at-un-ocean-conference
• Khaosod English. (2024, September 21). Greenwashing concerns as Thai companies rush climate targets. Khaosod English. https://www.khaosodenglish.com/sustain/2024/09/21/greenwashing-concerns-as-thai-companies-rush-climate-targets/