ข้อมูลเพิ่มเติมกรณีธนาคารไทยปล่อยสินเชื่อแก่โครงการลงทุนข้ามพรมแดนที่มีความเสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชน (updated)

I. เขื่อนไซยะบุรี

สถานที่: สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว

เขื่อนไซยะบุรีเป็นเขื่อนขนาดใหญ่ที่ตั้งอยู่บนแม่น้ำโขง บริเวณท้ายน้ำลงมาจากเมืองหลวงพระบางราว 80 กิโลเมตร และห่างจาก อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย ราว 200 กิโลเมตร เดิมเป็นพื้นที่ทำเกษตร 112.5 ไร่ และพื้นที่สวนสัก 1012.5 ไร่ ครอบคลุมพื้นที่ 10 หมู่บ้าน 391 ครัวเรือน เป็นประชากรรวม 2,130 คน ประชากรส่วนใหญ่ทำอาชีพหาปลา ปลูกไม้สัก และร่อนทองคำ 

เขื่อนไซยะบุรีมีลักษณะเป็นเขื่อนคอนกรีตเสริมเหล็กยาว 810 เมตร สร้างกำลังผลิตไฟฟ้าสูงถึง 1,285 เมกะวัตต์ กำลังไฟฟ้าที่ผลิตได้จะถูกขายให้กับการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย 1,220 เมกะวัตต์ โดยมีสัญญาซื้อขายไฟฟ้าผูกพันการรับซื้อไฟฟ้านานถึง 31 ปี นอกจากนี้ โครงการดังกล่าวยังพ่วงด้วยสายส่งไฟฟ้าแรงสูงเข้าประเทศไทยที่ชายแดน อำเภอท่าลี่จังหวัดเลย และส่งไปยังสถานีไฟฟ้าหลักที่จังหวัดขอนแก่น

โครงการดังกล่าวสร้างผลกระทบรุนแรงต่อสิ่งแวดล้อมและสภาพชุมชน ทั้งในประเทศลาวและประเทศใต้ลุ่มน้ำด้านล่าง ในประเด็นดังต่อไปนี้

1. เกิดการเปลี่ยนแปลงของระดับน้ำท้ายเขื่อนไซยะบุรี ทำให้เกิดความผันผวนของระดับน้ำโขงอย่างมาก ซึ่งส่งผลกระทบต่อผู้อยู่อาศัยท้ายเขื่อน
2. เปลี่ยนแปลงการระบายตะกอนที่สะสมบริเวณเหนือเขื่อน ส่งผลต่อคุณภาพออกซิเจนในน้ำลดลง และส่งผลกระทบทางลบต่อคุณภาพน้ำบริเวณเหนือเขื่อน
3. เขื่อนสร้างกีดขวางเส้นทางอพยพของปลา ส่งผลกระทบทางลบต่อระบบนิเวศและเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของปลาอย่างรุนแรง แม้ทางโครงการระบุว่ามีเทคโนโลยีทางผ่านปลา แต่เทคโนโลยีดังกล่าวสามารถใช้ได้กับปลาบางสายพันธุ์เท่านั้น

ประเด็นด้านสิทธิมนุษยชน

โครงการเขื่อนไซยะบุรีไม่เปิดโอกาสให้ประชาชนโดยรอบโดยเฉพาะผู้ที่ได้รับผลกระทบโดยตรงจากการสูญเสียที่อยู่อาศัยและโอกาสในการประกอบอาชีพในภูมิลำเนา และกลุ่มภาคประชาสังคมในประเทศลาวได้แสดงความคิดเห็นต่อการก่อสร้างโครงการเขื่อนไซยะบุรี 

ธนาคารที่ปล่อยสินเชื่อแก่โครงการเขื่อนไซยะบุรี

1. ธนาคารกรุงเทพ
2. ธนาคารไทยพาณิชย์
3. ธนาคารกรุงไทย
4. ธนาคารกสิกรไทย
5. ธนาคารทิสโก้
6. ธนาคารเพื่อการส่งออกและนำเข้าแห่งประเทศไทย [ไม่ได้ถูกประเมิน]

ที่มา: รายงานการติดตามการลงทุนโดยตรงของไทยในต่างประเทศ ผลกระทบต่อชุมชน สิ่งแวดล้อม และการละเมิดสิทธิมนุษยชน หน้า 79

อ่านกรณีศึกษา: ความท้าทายของการให้การสนับสนุนทางการเงินแก่เขื่อน: กรณีศึกษาโครงการไซยะบุรี และเซเปียน-เซน้ำน้อย

II. โครงการเหมืองและโรงไฟฟ้าหงสาลิกไนต์

สถานที่: สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว (ที่ตั้งเหมืองและโรงงานไฟฟ้า) และ ประเทศไทย (ที่ตั้งเสาและระบบสายส่ง)

โครงการเหมืองแร่ถ่านหินหงสาเริ่มก่อตั้งเมื่อปี 2545 ประกอบด้วย 2 ส่วน ส่วนแรก การทำเหมืองแร่ลิกไนต์ และส่วนที่สองคือ โรงไฟฟ้าถ่านหินลิกไนต์ โดยโครงการดังกล่าวอยู่ห่างจากใจกลางเมืองหงสาเพียง 10 กิโลเมตร และห่างจากชายแดนไทยที่จังหวัดน่านเพียง 30 กิโลเมตรเท่านั้น สภาพชุมชนโดยรอบแต่เดิมเป็นพื้นที่ป่า มีชุมชนอยู่อาศัยราว 6 หมู่บ้าน 450 หลังคาเรือน ส่วนใหญ่เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลื้อ

โครงการโรงไฟฟ้าถ่านหินหงสามีกำลังการผลิตไฟฟ้า 1,878 เมกะวัตต์ ซึ่งมีสัญญาซื้อขายไฟฟ้าให้กับการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทยจำนวน 1,473 เมกะวัตต์ต่อปี เป็นระยะเวลา 25 ปี ปัจจุบัน โรงไฟฟ้าดังกล่าวได้เริ่มผลิตไฟฟ้าเข้าระบบสายส่งไฟฟ้าของการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทยตั้งแต่เดือนมิถุนายน 2558

โดยตัวโครงการสร้างผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสภาพชุมชนในประเด็นดังต่อไปนี้

1. ชาวบ้านและองค์กรพัฒนาเอกชนในอำเภอหงสา แขวงไซยะบุรี สปป.ลาว ไม่สามารถเข้าไปทำงานในพื้นที่ได้โดยง่ายเนื่องจากถูกปิดกั้นจากเจ้าหน้าที่ท้องถิ่น
2. ได้รับผลกระทบจากโรงงานที่สร้างมลพิษทางอากาศและปล่อยโลหะหนักลงสู่แหล่งน้ำชุมชน

ประเด็นด้านสิทธิมนุษยชน

ในสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวเกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนในช่วงต้นของการดำเนินโครงการ

1. เกิดการไม่มีส่วนร่วมของประชาชนในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบในอำเภอหงสา แขวงไซยะบุรี สปป. ลาว
2. ไม่มีการชี้แจงข้อมูลรายละเอียดโครงการและข้อมูลผลกระทบที่ครบถ้วนชัดเจน
3. การดำเนินการเกี่ยวกับเงินชดเชยของรัฐเป็นไปอย่างล่าช้า

ในประเทศไทย เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนในโครงการก่อสร้างสายส่งไฟฟ้าจากโรงงานไฟฟ้าหงสา ในจังหวัดน่าน

1. ประชาชนผู้ได้รับผลกระทบไม่ได้รับแจ้งข้อมูลเกี่ยวกับโครงการมาก่อน
2. รายงานการวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อม (Environmental Impact Assessment: EIA) ไม่ครอบคลุมทุกพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ
3. ชาวบ้านจำนวนหนึ่งถูกลิดรอนสิทธิบนพื้นที่ทำกิน เนื่องจากทางการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) มิได้ซื้อที่ดินจากประชาชนแต่จ่ายเงินเป็นค่าทดแทนซึ่งต่ำกว่าราคาประเมิน นอกจากนี้ เจ้าของที่ดินที่อยู่ในเขตเดินสายไฟฟ้ายังถูกห้ามมิให้ปลูกโรงเรือนและไม้ยืนต้นในเขตเดินสายไฟฟ้าอีกด้วย

ธนาคารที่ปล่อยสินเชื่อแก่โครงการเหมืองและโรงไฟฟ้าหงสาลิกไนต์

1. ธนาคารกรุงเทพ
2. ธนาคารไทยพาณิชย์
3. ธนาคารกรุงไทย
4. ธนาคารกสิกรไทย
5. ธนาคารกรุงศรีอยุธยา
6. ธนาคารธนชาต*
7. ธนาคารทหารไทย*
8. ธนาคารออมสิน
9. ธนาคารเพื่อการส่งออกและนำเข้าแห่งประเทศไทย [ไม่ได้ถูกประเมิน]

*หมายเหตุ: ปัจจุบันธนาคารทหารไทยและธนาคารธนชาต ได้ควบรวมทางธุรกิจและเปลี่ยนชื่อเป็น "ธนาคารทหารไทยธนชาต"

ที่มา:

1. รายงานการติดตามการลงทุนโดยตรงของไทยในต่างประเทศ ผลกระทบต่อชุมชน สิ่งแวดล้อม และการละเมิดสิทธิมนุษยชน หน้า 134
2. คำร้องต่อคณะกรรมการสิทธิต่อกรณีโครงการเหมืองและโรงไฟฟ้าหงสาลิกไนต์ในจังหวัดน่าน

III. โครงการพลังงานไฟฟ้าเซเปียน-เซน้ำน้อย

สถานที่: สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว

โครงการพลังงานไฟฟ้าเซเปียน-เซน้ำน้อยตั้งอยู่บนลำน้ำสาขาของแม่น้ำโขง บริเวณเขตเมืองปากซ่อง แขวงจำปาสัก ติดต่อกับชายแดนแขวงอัตตะปือ กำลังการผลิตติดตั้ง 410 เมกะวัตต์ เดิมมีกำหนดการเดินเครื่องเชิงพาณิชย์ในเดือนกุมภาพันธ์ปี 2562 และขายไฟฟ้าให้กับการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย 354 เมกะวัตต์

ทั้งนี้ ในวันที่ 23 กรกฎาคม 2561 เกิดเหตุเขื่อนดินปิดช่องเขาต่ำ D (Saddle-dam D) ของโครงการเซเปียน-เซน้ำน้อยแตก  ทำให้มวลน้ำขนาด 5 ล้านลูกบาศก์เมตร ท่วมพื้นที่ใต้เขื่อน โดยมวลน้ำดังกล่าวไหลท่วมหมู่บ้านในบริเวณกัมพูชาตอนบนอีกด้วย ในสสป.ลาวมีผู้เสียชีวิตและสูญหายรวมกันถึง 71 คน และมีกว่า 7,000 ชีวิตที่บ้านเรือน ทรัพย์สิน และที่ทำการเกษตรเสียหาย

ประเด็นด้านสิทธิมนุษยชน

1. ผู้ได้รับผลกระทบไม่ได้รับข้อมูลที่ครบถ้วน เกี่ยวกับผลกระทบของโครงการต่อที่อยู่อาศัย ที่ดินเพื่อเกษตรกรรม ป่าโดยรอบ และความหลากหลายของประชากรปลามาก่อน
2. ผู้ได้รับผลกระทบได้รับการเยียวยาไม่ตรงกับที่ระบุไว้ในเอกสารแผนการตั้งถิ่นฐานใหม่และการพัฒนากลุ่มชาติพันธุ์ โดยในเอกสารระบุว่าทางโครงการจะย้ายผู้ได้รับผลกระทบไปอยู่ในพื้นที่ใหม่และให้ประชาชนมีสภาพความเป็นอยู่และความสามารถในการดำรงชีพได้เทียบเท่าหรือดีกว่าที่อยู่เดิม แต่กลับพบว่าบางพื้นที่การเข้าถึงแหล่งอาหารและน้ำทำได้ยากกว่าเดิม และคุณภาพดินในพื้นที่ใหม่ยังไม่เหมาะสมแก่การเกษตรซึ่งเป็นอาชีพหลักของผู้อพยพอีกด้วย
3. ในกรณีเขื่อนดินปิดช่องเขาต่ำ D เซเปียน-เซน้ำน้อยแตก พบว่าระบบเตือนภัยกรณีฉุกเฉินมีความล่าช้าและไม่มีประสิทธิภาพ ส่งผลให้ประชาชนไม่ได้รับการแจ้งเตือนล่วงหน้ามากเพียงพอ สร้างความเสี่ยงต่อชีวิตและทรัพย์สินของผู้ได้รับผลกระทบ

ธนาคารที่ปล่อยสินเชื่อแก่โครงการพลังงานไฟฟ้าเขื่อนเซเปียน-เซน้ำน้อย

1. ธนาคารกรุงไทย
2. ธนาคารกรุงศรีอยุธยา
3. ธนาคารธนชาต*
4. ธนาคารเพื่อการส่งออกและนำเข้าแห่งประเทศไทย [ไม่ได้ถูกประเมิน]

*หมายเหตุ: ธนาคารทหารไทยธนชาตในปัจจุบัน

ที่มา:

1. คำถามจาก International River ต่อผู้พัฒนาโครงการเขื่อนเซเปียน-เซน้ำน้อย ในกรณีที่ชาวบ้านไม่ได้รับข้อมูลผลกระทบจากการสร้างเขื่อนอย่างครบถ้วนก่อนการสร้างเขื่อน

2. รายงานการติดตามการลงทุนโดยตรงของไทยในต่างประเทศ ผลกระทบต่อชุมชน สิ่งแวดล้อม และการละเมิดสิทธิมนุษยชน หน้า 127

อ่านกรณีศึกษา: ความท้าทายของการให้การสนับสนุนทางการเงินแก่เขื่อน: กรณีศึกษาโครงการไซยะบุรี และเซเปียน-เซน้ำน้อย

IV. โครงการไฟฟ้าพลังงานน้ำเขื่อนหลวงพระบาง

สถานที่: สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว

โครงการไฟฟ้าพลังงานน้ำเขื่อนหลวงพระบางนับเป็นเขื่อนที่ 5 บนแม่น้าโขงตอนล่าง ตั้งอยู่ด้านเหนือน้ำขึ้นไปประมาณสี่กิโลเมตรจากจุดบรรจบของแม่น้ำอูกับแม่น้ำโขง และประมาณ 25 กิโลเมตรด้านเหนือน้ำของเมืองหลวงพระบาง แหล่งมรดกโลกที่ประกาศโดยยูเนสโก และมีเขื่อนไซยะบุรีตั้งอยู่ด้านท้ายน้ำห่างจากเขื่อนหลวงพระบาง 130 กิโลเมตร โครงการดังกล่าวมีกำหนดสร้างเสร็จในปี 2570 โดยจะมีกำลังการผลิต 1,460 เมกะวัตต์ โดยกระแสไฟฟ้า 1,400 เมกะวัตต์จะถูกรับซื้อจากการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย

ประเด็นด้านสิทธิมนุษยชน

1. กระบวนการปรึกษาหารือล่วงหน้า PNPCA มีปัญหาและมีข้อบกพร่องอย่างมาก
2. ประชาชนที่ต้องโยกย้ายถิ่นฐานประสบความยากลำบากในการดำรงชีพ ภายหลังการย้ายไปอยู่ในหมู่บ้านที่บริษัทก่อสร้างให้ เนื่องจากขาดแคลนที่ดินสำหรับการทำเกษตรกรรม ทำให้ไม่สามารถประกอบอาชีพได้ดังเดิม
3. ชุมชนมีความเสี่ยงต่อการถูกน้ำท่วมฉับพลัน เนื่องจากเขื่อนหลวงพระบางตั้งอยู่ห่างจากรอยเลื่อนเดียนเบียนฟู ซึ่งเป็นรอยเลื่อนแผ่นดินไหวขนาดใหญ่เพียง 8 กิโลเมตร ทำให้เขื่อนมีโอกาสได้รับผลกระทบจากแผ่นดินไหวสูง

ธนาคารที่ปล่อยสินเชื่อแก่โครงการไฟฟ้าพลังงานน้ำเขื่อนหลวงพระบาง

1. ธนาคารไทยพาณิชย์เป็นธนาคารไทยแห่งเดียวที่เปิดเผยว่ามีการปล่อยสินเชื่อแก่โครงการเขื่อนหลวงพระบาง ตามข้อมูลบนเว็บไซต์ Equator Principles   (ข้อมูล ณ 1 ธันวาคม 2567)

ที่มา: รายงานการติดตามการลงทุนโดยตรงของไทยในต่างประเทศ ผลกระทบต่อชุมชน สิ่งแวดล้อม และการละเมิดสิทธิมนุษยชน หน้า 99

อ่านกรณีศึกษา: หลักการ "การให้สินเชื่ออย่างรับผิดชอบ" สู่การปฏิบัติ: กรณีโครงการไฟฟ้าพลังงานน้ำเขื่อนหลวงพระบาง

จดหมายเปิดผนึกถึงธนาคารไทยพาณิชย์: เรื่อง ข้อกังวลต่อโครงการโรงไฟฟ้าพลังน้ำหลวงพระบางในการปฏิบัติตามหลัก Equator Principles

.

ตารางสรุปธนาคารที่ปล่อยสินเชื่อแก่โครงการลงทุนข้ามพรมแดนที่มีความเสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชน

*หมายเหตุ: ปัจจุบันธนาคารทหารไทยและธนาคารธนชาต ได้ควบรวมทางธุรกิจและเปลี่ยนชื่อเป็น "ธนาคารทหารไทยธนชาต"